نتیجه­گیری

تولید زباله و نحوه دفع آن از زمانی مورد توجه قرار گرفت که انسان­ها به صورت اجتماعات به هم پیوسته در یک مکان، زندگی مشترک خود را آغاز نموده و در معرض خطرات و اثرات آن قرار گرفتند. رشد سریع جمعیت، افزایش مصرف، تغییرات به وجود آمده در شیوه زیست و الگوی مصرف افراد که از ویژگی­های پیشرفت همه جانبه در طول تاریخ می­باشد موجب افزایش روزافزون تولید زباله در مناطق مختلف شده است. منابع تولید زباله در روستاها متفاوت، متنوع و متعدد می­باشند، که ازعوامل مؤثر در تولید ، میزان و خصوصیات انواع زباله در روستاها می­توان به اوقات سال، موقیت جغرافیایی، عادات مردم تولید کننده، مکان و منطقه مورد مطالعه، ویژگی­های جمعیتی، رفتار و طرز برخورد عمومی، سطح درآمد مردم و بسیاری از مسائل دیگر اشاره کرد. بر اساس اطلاعت کسب شده از روستاهای مورد مطالعه هر دو منطقه، زباله­ها از منابع مختلفی نظیر منابع خانگی، تجاری، شهری، صنعتی، کشاورزی، مناطق باز و تصفیه­خانه­ها تولید و وارد محیط می­شوند. بخش عمده تولید زباله در روستاهای شیراز مربوط به زباله­های خانگی است که عمدتاً شامل پس­مانده­ها و باقیمانده مواد غذایی با 58 درصد می­باشد. بیشترین آشغال تولید شده توسط خانوارهای روستایی شهرستان شیراز به کاغذ- پارچه با 63 درصد اختصاص دارد. از منابع دیگر تولید زباله در مناطق روستایی شیراز زباله بازاری یا تجاری می­باشد که سبزیجات با 69 درصد عمده­ترین بخش آن را تشکیل می­دهد و در انتها زباله خیابانی که نوع دیگری از منابع تولید زباله در روستاها است مدفوع حیوانات با 42 درصد بیشترین منبع تولید این قسمت می­باشد. مهمترین منبع تولید زباله در روستاهای شهرستان زابل همانند شیراز به زباله خانگی اختصاص دارد با این تفاوت که، بیشترین مقدار تولید زباله خانگی روستاهای زابل به کاغذ با 38 درصد اختصاص دارد که در روستاهای شیراز این مهم به مواد غذایی اختصاص یافته بود. بیشترین آشغال تولید شده روستاییان زابل مربوط به گرد و خاک با 64 درصد بوده که از دلایل مهم این میزان بر خلاف روستاهای شیراز، قرارگیری این ناحیه در منطقه بیابانی و خاکی بودن این روستاها می­باشد. بنابر داده­های کسب­شده بیشترین زباله تجاری در روستاهای زابل به سبزیجات (58 درصد) همانند روستاهای شیراز بوده است و در نهایت، عمده­ترین منبع تولید زباله خیابانی (مناطق باز) در روستاهای زابل کاغذ با 54 درصد     می­باشد. در روستاهای مورد مطالعه هر دو منطقه، منابع تولید زباله با اندکی تفاوت که آن نیز به دلایل شرایطی محیطی و جغرافیایی ایجاد گردیده همانند یکدیگر می­باشند. عمده­ترین بخش تشکیل­دهنده ترکیبات فیزیکی زباله­های تولید شده، مربوط به سبزیجات در هر دو منطقه بوده که این مقدار (به­طور متوسط 52 درصد در شیراز) و (به­طور متوسط 5/44 درصد در زابل) بوده است، در این ارتباط کمترین مقدار تشکیل­دهنده زباله تولیدی در روستاهای شیراز مربوط به خاکستر تولید شده از آتش ( به طور متوسط 2 درصد) و در روستاهای زابل شیشه بطور متوسط 5/1 درصد می­باشد، از دلایل وجود این تفاوت در این دو ناحیه می­توان به نزدیک بودن شیراز به پایتخت و وضعیت اقتصادی مردم اشاره نمود. در روستاهای مورد مطالعه در شیراز ، جمع­آوری زباله فقط هفته­ای یک مرتبه صورت می­گیرد (این مهم در روستاهای زابل در برخی موارد بر اساس گفته­های اهالی روستاها اصلاً جمع­آوری نمی­گردد)، این نکته زمانی حادتر جلوه می­کند که بدانیم 80 درصد زباله روستائیان در فصل تابستان (برابر با 80 درصد زباله تولیدی در یک سال) تولید می­شود. نکته دیگر این که میزان زباله تولیدی خانوارهای روستایی در اکثر روستاها در یک شبانه روز برابر با 3-2 کیلوگرم می­باشد که در نوع خود رقم قابل­توجهی می­باشد. هر چه فاصله روستاها از شهر بیشتر می­گردد بر میزان زباله تولیدی نیز افزوده می­شود به­طور مثال، بیشرین زباله تولیدی را دو روستای بیدزرد و ظفرآباد دارند که فواصل آن­ها از شهر شیراز به ترتیب 20 و 17 کیلومتر می­باشد و کمترین مقدار زباله تولیدی نیز مربوط به روستای علی­آباد است که فاصله این روستا از شهر شیراز 6 کیلومتر می­باشد. این موارد در روستاهای زابل نیز وجود دارد بدین صورت که، روستای توتی که در فاصله 30 کیلومتری از زابل قرار دارد 39 درصد از ساکنین آن روزانه بین 3- 5 کیلوگرم زباله تولید می­کنند و روستای ژاله­ای که نزدیکترین روستا به زابل می­باشد 34 درصد از اهالی روستا روزانه بین 2- 3 کیلوگرم زباله تولید می­نمایند. روشن می­گردد که، بین میزان تولید زباله و فاصله روستاها از شهر رابطه معناداری وجود دارد. این­گونه جمع­آوری زباله (یک مرتبه در هفته در شیراز و عدم جمع آوری آن در روستاهای زابل) و با توجه به میزان بالای تولید زباله در روستاها باعث می­شود که روستائیان مواد زائد را در سطح روستا رها کنند یا زباله در محل سکونت انباشته شود و زباله­های انباشته شده توسط حیوانات در سطح محیط پخش گردد و در نتیجه، این عوامل باعث ایجاد بیماری و غیربهداشتی شدن محیط روستا می­شوند. در اکثر روستاهای مورد مطالعه به­ویژه روستاهای زابل، روش مشخصی برای مدیریت زباله و نظافت روستایی وجود ندارد و معمولاً، مواد زائد در اطراف مراکز مسکونی رها می­گردند. در این روستاها، این مواد به­وسیله عواملی از قبیل کودکان، باد، آب و حیوانات به محیط زندگی باز می­گردند. در روستاهای مورد مطالعه مشکلات زیادی در امر مدیریت مواد جامد وجود دارد که برای حل این مشکلات شناخته شده (مانند: جمع­آوری زباله در  هفته­ای یکبار، رهاشدن زباله در سطح روستا، عدم بازیافت زباله، حمل و نقل غیر اصولی زباله، نزدیکی مکان دفع زباله در نزدیکی روستا و...) معمولاً کارکردهای مختلف را به صورت ترکیبی در نظر می­گیرند. از این رو در اکثر مناطق (شهری و روستایی) برای مدیریت زباله از چهار اصل تولید، انبار موقت، جمع آوری و دفع استفاده می­کنند. مراحل موجود درمدیریت مواد زائد در روستاهایی به صورت صحیح انجام می­گیرد که نسبت به شهر در تعامل بیشتر باشند. با توجه به مطالب ذکر شده و مطالعات صورت گرفته، در حال حاضر در مدیریت مواد زائد در سطح روستاهای مورد مطالعه، قسمت اعظم منابع مالی و انسانی برای جمع­آوری و حمل و نقل هزینه می­شود و در زمینه­های تولید، نگهداری، بازیافت و دفع، کاری صورت نمی­پذیرد که این موارد در روستاهای زابل حادتر می­باشد. این عدم تعادل، بهترین دلیل سوء مدیریت در امر مواد زائد در روستاهای مورد مطالعه می­باشد. با توجه به حجم بالای تولید زباله در روستاها و عدم ارتباط متقابل بین عناصر موظف در سیستم مدیریت که از منبع تولید زباله تا دفع زباله رابطه متقابل وجود ندارد می­توان نتیجه گرفت که مدیریتی برای مواد زائد جامد در مناطق روستایی مورد مطالعه تعریف نشده است.